WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE 1. Wymień sąsiadów Polski: Niemcy, Czechy, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Rosja 2. Kiedy powstała Unia Europejska? (1.stycznia 1993 r.) 3. Kiedy Polska wstąpiła do Unii Europejskiej? (1. maja 2004 r.) 4. Jakie znasz historyczne źródła pisane? (kroniki, roczniki, dokumenty, listy, mapy) 5. Jakie znasz historyczne źródła materialne? (wszystko, co można dotknąć – grzebień, dom itd.) 6. Wskaż na mapie: Poznań, Rogalin, Gniezno, Warszawa, Wilno, Kraków, Toruń, Gdańsk, Malbork, Rzym, Ateny, Sparta, Olimpia, Delfy, Legnica, Wrocław, Częstochowa 7. Wskaż na mapie krainy geograficzne: Śląsk, Małopolska, Wielkopolska, Pomorze, Mazowsze, Warmia i Mazury 8. Wskaż na mapie: Wisła, Odra, Bug, Morze Bałtyckie, Tygrys, Eufrat, Nil, Huang-He, Jangcy, Indus, Jordan, Morze Martwe, Morze Śródziemne, Morze Egejskie, Tyber 9. Wskaż na mapie: Palestyna, Egipt, Chiny, Grecja, Mezopotamia, Olimp, Półwysep Apeniński 10. Objaśnij pojęcia: tolerancja, akceptacja, prawa dziecka, kodeks, gwara, skansen, archiwum, pomnik przyrody, kustosz, konserwator, wiek, era, tysiąclecie (millenium) , społeczeństwo, konstytucja 11. Streść legendy: O Lechu, Czechu i Rusie; O Popiele, O Piaście Kołodzieju, O Warsie i Sawie 12. Wymień symbole narodowe Polski. PREHISTORIA I STAROŻYTNOŚĆ 1. Gdzie i kiedy pojawił się pierwszy człowiek? 2. Co to znaczy tryb życia koczowniczy i tryb życia osiadły 3. Kto to był faraon? 4. Jakie znasz najważniejsze bóstwa Egiptu? (Re, Ozyrys, Anubis, Izyda) 5. Objaśnij pojęcia: Jahwe, Dekalog, Żydzi, Mesjasz, Stary Testament, monoteizm, politeizm, apostoł, Biblia, chrześcijaństwo GRECJA; 6. Objaśnij pojęcia: polis, demokracja, Hellada, Hellenowie, zgromadzenie ludowe w Atenach, wychowanie spartańskie, wyrocznia delficka, mit, heros 7. Jakich wydarzeń dotyczą daty: 776 r. p.n.e. – pierwsze igrzyska olimpijskie – miejsce rozegrania: Olimpia 1896 r. – pierwsze igrzyska nowożytne – miejsce rozegrania: Ateny RZYM: 8. Wyjaśnij kim byli: Romulus, Remus, Spartakus, Juliusz Cezar, cesarz, senator, trybun ludowy, konsul 9. Jakich wydarzeń dotyczą daty: 753 r. p.n.e. – założenie Rzymu przez Romulusa 313 r. – edykt mediolański, czyli dokument wydany przez cesarza Konstantyna Wielkiego, który zrównywał wszystkie religie w Cesarstwie Rzymskim. Wtedy skończyło się prześladowanie chrześcijan. 395 r. – podział cesarstwa na zachodniorzymskie ze stolicą w Rzymie i bizantyjskie ze stolicą w Konstantynopolu 476 r. – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego ze względu na najazd germanów; data ta kończy nam czasy starożytności i rozpoczyna się średniowiecze!!! 10. Wyjaśnij pojęcia: willa, atrium, tunika, toga, legion, termy, łuk tryumfalny, amfiteatr, Koloseum, akwedukt, Forum Romanum, Panteon ŚREDNIOWIECZE ARABOWIE 1. Objaśnij pojęcia: Arabowie, islam, Allah, meczet, Koran, muzułmanie, Mahomet 2. Z jakim wydarzeniem związana jest data 622 r.? – To hidżra, czyli ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny. Ta data jest przez muzułmanów uznana jako początek ery muzułmańskiej (czyli muzułmanie mają teraz rok w kalendarzu o 622 mniejszy –jak u nas jest 2012 r. to muzułmanie mają 1390 r.) 3. Jakie znasz osiągnięcia i wynalazki, które zawdzięczamy Arabom? FRANKOWIE 1. Jakie znasz pierwsze królewskie rody Franków? (Merowingowie, Karolingowie, Kapetyngowie) 2. Z jakim wydarzeniem związana jest data 481 r.? (Po rozpadzie Cesarstwa zachodniorzymskiego Chlodwig, syn rzymskiego naczelnika z rodu Merowingów zjednoczył tereny północnej Galii. Jest to data powstania państwa Franków) 3. Do którego wieku Merowingowie rządzili Frankami? (Do VIII w.; w 751 r. Pepin Krótki w porozumieniu z papieżem koronował się na króla Franków i od tego momentu zapoczątkowana została królewska dynastia Karolingów) 4. Kim był Pepin Krótki? (syn Karola Młota; Karol Młot był majordomem dworu królewskiego, który po śmierci ostatniego władcy z rodu Merowingów – Teuderyka IV, przejął władzę. Po śmierci Karola Pepin ze swym bratem Karlomanem przejęli władzę, potem na krótko oddali ją Childerykowi III – synowi Teuderyka IV, ale gdy brat Pepina wstąpił do klasztoru, Pepin zdetronizował Childeryka i koronował się na króla Franków) 5. Kto to był Karol Wielki? (syn Pepina Krótkiego, który w roku 800 koronował się na cesarza) 6. Kto to był Ludwik Pobożny? (syn cesarza Karola Wielkiego, też cesarz; po śmierci Ludwika państwo podzielono na 3 części) 7. Co wiesz na temat dokonań i osiągnięć Karola Wielkiego? SŁOWIANIE I PYTANIA DOTYCZĄCE NASZEGO KRAJU 1. Na jakie trzy grupy dzielimy Słowian zamieszkujących Europę? (wschodni, zachodni i południowi) 2. Wymień przynajmniej dwa kraje, których obywatele są potomkami Słowian zachodnich (Polska, Czechy, Słowacja) 3. Wymień przynajmniej dwa kraje, których obywatele są potomkami Słowian wschodnich (Rosja, Białoruś, Ukraina) Wymień przynajmniej dwa kraje, których obywatele są potomkami Słowian południowych (Serbia, Bośnia, Chorwacja, Macedonia, Słowenia, Czarnogóra, Bułgaria) 4. Wymień przynajmniej trzy plemiona Słowian zamieszkujących teren Polski (Ślężanie, Opolanie, Polanie, Wiślanie, Mazowszanie, Lędzianie) 5. Co to jest gród? (to siedziba władzy plemiennej i miejsce, w którym podczas najazdu wroga znajdowali schronienie okoliczni mieszkańcy, otoczone wałem drewniano-ziemnym, rowem i palisadą) 6. Co to jest palisada? (to rząd zaostrzonych u góry drewnianych pali) 7. Jakie plemiona słowiańskie utworzyły największe państwa na terenie Polski? (Wiślanie i Polanie) 8. Co to były postrzyżyny? (obrzędowe obcięcie włosów chłopcu, oznaczające wyjście z wieku dziecięcego, połączone z nadaniem imienia i przejściem pod opiekę ojca) 9. Kto jest legendarnym założycielem państwa polskiego? (Lech) 10. Kto jest legendarnym założycielem rodu pierwszych władców polskich? (Piast) 11. Co to jest dynastia? (rodzina, której członkowie kolejno rządzą danym państwem) PIASTOWIE MIESZKO I i BOLESŁAW CHROBRY 12. W którym roku miał miejsce chrzest Mieszka I (966) 13. Jak nazywała się żona Mieszka I przybyła z Czech? (Dobrawa lub Dąbrówka) 14. Jak nazywał się pierwszy biskup misyjny przybyły na teren naszego państwa? (Jordan) 15. Gdzie mieściło się pierwsze biskupstwo misyjne w Polsce? (w Poznaniu) 16. Wymień korzyści wynikające z chrztu Mieszka I (sprowadzenie księży, którzy nauczyli nas czytać, pisać, prowadzić księgi rachunkowe grodów, wiara pogańska była likwidowana – m.in. spalanie żon razem ze zmarłym mężem, posłuszeństwo poddanych woli księcia, a nie jak dotychczas szamana, nauka tworzenia pergaminu, znaczenie kulturalne – zbliżenie do kręgu krajów spadkobierców kultury Grecji i Rzymu) 17. Jaką znasz pierwszą udokumentowaną walkę Polaków z krajami ościennymi? (bitwa pod Cedynią – rok 972 i zwycięstwo Mieszka I nad niemieckim margrabią Hodo; obrona Pomorza Zachodniego) 18. Kto to był św. Stefan? (był pierwszym królem Węgier, a jego rodzicami byli książę węgierski Gejza i Adelajda – siostra Mieszka I) 19. Na jakie tereny udał się św. Wojciech z misją chrystianizacyjną, na których to został zabity? (do Prusów) 20. Z jakiego kraju pochodził Wojciech (z Czech, lecz na skutek waśni rodów książęcych i przez fakt wymordowania tam prawie całej jego rodziny, musiał z Czech uciekać – najpierw do Włoch a potem do Polski) 21. Podaj datę śmierci św. Wojciecha (997 r. – jak numer na policję) 22. Jakie ważne wydarzenie dla Polski miało miejsce w roku 1000? (zjazd gnieźnieński  czyli przyjazd do Gniezna cesarza Niemiec Ottona III oraz ustanowienie w Polsce arcybiskupstwa i 3 nowych biskupstw, a tym samym uniezależnienie się Kościoła, a zarazem polityki w Polsce od Niemiec) 23. Gdzie powstało pierwsze arcybiskupstwo w Polsce i 3 nowe biskupstwa, utworzone podczas zjazdu gnieźnieńskiego? (arcybiskupstwo w Gnieźnie, biskupstwa – Kołobrzeg, Wrocław, Kraków; Poznań był biskupstwem już od przyjazdu Jordana za czasów Mieszka I) 24. Jak nazywał się pierwszy arcybiskup w Polsce (Radzim-Gaudenty; brat św. Wojciecha) 25. Jan nazywał się pierwszy król Polski? (Bolesław Chrobry) 26. Co Bolesław Chrobry dostał od cesarza Ottona III podczas zjazdu gnieźnieńskiego? (włócznię św. Maurycego, gwóźdź z krzyża, na którym umarł Jezus, a także cesarz włożył Bolesławowi na głowę swój cesarski diadem) 27. Czego dotyczył pokój zawarty w Budziszynie w 1018 r.? (kończył okres trzech wojen między Polską a Niemcami /cesarzem Henrykiem II/ o Milsko i Łużyce, wojny zakończone wielkim sukcesem polskim, przyłączeniem tych ziem do Polski, Bolesław otrzymał również z Niemiec 300 rycerzy na wyprawę na Ruś) 28. Jak zakończyła się wyprawa wojenna Bolesława Chrobrego na Ruś w 1018 r.? (Kijowianie widząc polskie oddziały sami otworzyli nam bramy miasta, wojna na Rusi zakończyła się przyłączeniem do Polski Grodów Czerwieńskich z miastami Czerwieniem, Wołyniem i Przemyślem). 29. W którym roku miała miejsce pierwsza w Polsce koronacja królewska? (1025 r. – Bolesław Chrobry królem był jedynie przez 2 miesiące; po tym czasie zmarł) 30. Wymień insygnia władzy królewskiej (jabłko, berło i korona) MIESZKO II 31. Jak nazywał się drugi król Polski? (Mieszko II – syn Bolesława Chrobrego, koronował się w tym samym roku co tata 1025 r., tak więc był to rok podwójnej koronacji) 32. Jakie ważne wydarzenie dla Polski miało miejsce w roku 1031 r. (starszy brat Mieszka II Bezprym poprosił o pomoc Niemców i Rusinów, by ci pomogli mu zrzucić z tronu Mieszka II; Niemcy i Rusini najechali Polskę, Mieszko II uciekł do Czech, a Polską zaczął władać uległy Niemcom książę Bezprym) 33. Jakie ziemie zostały przez Polskę utracone w czasach rządów Bezpryma? (Milsko i Łużyce zajęli Niemcy, a Grody Czerwieńskie Rusini) 34. Kiedy Mieszko II powtórnie zaczął rządzić w Polsce? (rok później – w 1032 r., po tym jak Bezprym po paru miesiącach nieudolnych rządów został zamordowany; Mieszko II jednak po powrocie na tron musiał zrzec się korony królewskiej i być jedynie księciem) KAZIMIERZ ODNOWICIEL 35. Kto w Polsce panował po śmierci Mieszka II? (jego syn Kazimierz I Odnowiciel; zaczął swoje rządy w roku 1034) 36. Jakie ważne wydarzenie miało miejsce w pierwszych latach rządów Kazimierza Odnowiciela? (bunt ludu przeciw możnym i duchowieństwu, nawrót religii pogańskich, Kazimierz uciekł najpierw na Węgry, a potem do Niemiec) 37. Który z sąsiadów Polski wykorzystał złą sytuację panującą w Polsce w latach trzydziestych XI w. związaną z buntem ludności? (książę czeski Brzetysław, który w 1039 r. najechał na Polskę, spalił Gniezno i najprawdopodobniej zabrał relikwie św. Wojciecha, przyłączył również do Czech Śląsk; na Polskę wtedy najeżdżali także Prusowie i Pomorzanie grabiąc nasz kraj) 38. Kiedy Kazimierz Odnowiciel powrócił do Polski z wygnania? (w 1039 r. po spaleniu przez Czechy Gniezna; w pomocy odbudowy kraju pomogli Kazimierzowi i Niemcy i Rusini) 39. Z jakiego powodu stolica Polski została przeniesiona do Krakowa? (po powrocie do Polski Kazimierz Odnowiciel chciał jak najszybciej odbudować nasz kraj, z racji tego, że Gniezno było zupełnie zniszczone, na nową stolicę wybrał Kraków i tam też założył arcybiskupstwo) 40. Jak nazywa się królewski zamek w Krakowie? (Wawel) 41. Jakie ziemie przyłączył do Polski Kazimierz Odnowiciel po powrocie z wygnania? (zdobył zbuntowane Mazowsze i Pomorze oraz odzyskał z czeskich rąk Śląsk) 42. Jaki tytuł władcy nosił Kazimierz Odnowiciel? (książę, niestety nie był on królem) BOLESŁAW ŚMIAŁY 43. Kto w Polsce panował po śmierci Kazimierza Odnowiciela? (jego syn Bolesław Śmiały) 44. Jaki inny przydomek nadała historia Bolesławowi Śmiałemu? (Bolesław Szczodry, ponieważ dzielił się bogactwem z biednymi; znana jest historia jak ofiarował pewnemu księdzu tyle złota ile był on w stanie zmieścić w swoim płaszczu) 45. Dlaczego historia nazwała Bolesława Śmiałym? (ponieważ wykrywszy spisek postanowił poćwiartować biskupa krakowskiego Stanisława, za ten czyn został wygnany z kraju) 46. Co to jest trybut? (w średniowieczu suma pieniędzy płacona corocznie przez przywódców państwa zależnych władcom potężniejszych krajów) 47. Kto to jest lennik? (władca państwa zależnego płacący potężniejszemu państwu trybut i służący jemu, lennika nazywano również wasalem) 48. Kto to jest senior? (to potężniejszy władca, któremu służyli wasale) 49. Z jakim ważnym średniowiecznym wydarzeniem związana była włoska miejscowość Kanossa? (w czasach rządów Bolesława Śmiałego wybuchł spór między papieżem Grzegorzem VII i niemieckim cesarzem Henrykiem IV o to czyja władza jest ważniejsza, papieska czy cesarska. Gdy papież rzucił na cesarza ekskomunikę /stwierdził, że nie pójdzie do nieba, a tym samym zwolnił poddanych ze służby cesarzowi/ cesarz ubrany w pokutny wór udał się do Kanossy, a tam trzy dni stał na śniegu prosząc o cofnięcie ekskomuniki. Papież cofnął ekskomunikę, a cesarz mszcząc się po 7 latach najechał na Rzym i obalił papieża.) 50. Dlaczego Bolesław Śmiały został królem? (wykorzystując spory między papieżem a cesarzem stanął po stronie papieża, a jako przyjaciel papieża zwrócił się do niego z prośbą o koronę, którą otrzymał w Boże Narodzenie 1076 r.) WŁADYSŁAW HERMAN i BOLESŁAW KRZYWOUSTY 51. Kto rządził w Polsce po wygnaniu Bolesława Śmiałego? (jego brat Władysław Herman) 52. Kto faktycznie rządził w Polsce w czasach Władysława Hermana? (jego wojewoda i doradca – Sieciech, to było powodem konfliktu Władysława z synami: Bolesławem i Zbigniewem, którzy doprowadzili do wojny domowej, chcąc wygnać Sieciecha z kraju) 53. Jaki przydomek i z jakiego powodu otrzymał Bolesław – syn Władysława Hermana? (Krzywousty – z powodu blizny na ustach po wygojonym wrzodzie) 54. Co to jest szyszak? (hełm rycerski) 55. Z kim musiał walczyć o tron Bolesław Krzywousty? (po śmierci ojca kraj został podzielony między braci Bolesława i Zbigniewa; na skutek próby połączenia kraju bracia stanęli przeciwko sobie) 56. Z jakiego powodu cesarz niemiecki Henryk V najechał w 1109 r. na Polskę? (cesarz poparł Zbigniewa w dążeniu o tron polski i stanął przeciwko Bolesławowi; był to jednak pretekst – faktyczny cel to uzależnienie Polski od cesarstwa niemieckiego i uczynienie z Polski lenna) 57. Jaka słynna bitwa miała miejsce w roku 1109 kiedy to cesarz Henryk V najechał na Polskę? (była to obrona Głogowa na Śląsku; słynna ponieważ Niemcy wykorzystując zakładników, których Polacy im dali jako gwarancję czasowego zawieszenia broni –głogowian, powiesili ich na maszynach oblężniczych atakując Głogów, wykorzystując jako żywe tarcze, obrońcy zmuszeni więc byli strzelać do swoich) 58.  Jak zakończyła się obrona Głogowa w 1109 r.? (cesarz nie zdobył miasta i wycofał się w stronę Wrocławia) 59. Gdzie doszło do klęski wojsk cesarza Henryka V walczącego z wojskami Bolesława Krzywoustego w 1109 r.? (pod Wrocławiem; klęska Niemców była tak duża, że nie nadążano z grzebaniem niemieckich ciał, a okoliczne psy rozrywały ich ciała na strzępy, dlatego też pole klęski nazwano Psim Polem; Psie Pole to dziś dzielnica Wrocławia. Trzeba też zaznaczyć, że część historyków wątpi, czy bitwa ta doszła do skutku, inni uważają, że była to tylko potyczka między małym oddziałem cesarskim) 60. Co zrobił Bolesław Krzywousty nie chcąc dopuścić, by jego synowie w przyszłości bili się o tron między sobą, jak on z bratem? (swoim testamentem podzielił Polskę na dzielnice, tak by każdy z synów dostał część we władanie. Jedna dzielnica miała być główna – senioralna, pozostałe ziemie miały być jej podporządkowane, a władać ją miał za każdym razem najstarszy z rodu Piastów)      ROZBICIE DZIELNICOWE 61. Kiedy miało miejsce rozbicie dzielnicowe w Polsce i do kiedy trwało? (rozbicie zostało wprowadzone na podstawie Bolesława Krzywoustego w roku jego śmierci: 1138 r., a trwało do koronacji Władysława Łokietka 1320 r.) 62. Jakie tragiczne wydarzenie miało miejsce w roku 1241 r. podczas rozbicia dzielnicowego? (najazd Tatarów na Polskę; do morderczej bitwy doszło m.in. pod Legnicą, gdzie zginął książę śląski Henryk Pobożny) 63. Skąd pochodzi nazwa Tatarzy? (tak nazwano lud Mongołów, którzy atakowali kraje azjatyckie i europejskie; w 1206 r. chan Temudżyn dokonał zjednoczenia plemion mongolskich i przyjął tytuł Czyngis-chana, podbił on Chiny, Koreę, Indie, Birmę, Kambodżę, Wietnam, Tybet, Armenię, Gruzję, Azerbejdżan, Syrię; po jego śmierci Mongołowie zaatakowali również Europę; nazwa Tatarzy pochodzi od greckiego Tartaru – odpowiednika chrześcijańskiego piekła, gdyż Mongołów uważano za wysłanników diabła) 64. Co to jest herb? (znak, rysunek jakiegoś przedmiotu lub kompozycja kilku przedmiotów symbolizujących ważne zdarzenie z początku istnienia rodu. W Polsce herby pojawiły się w XII w., a posługiwali się nimi rycerze; powstawały również herby mieszczańskie, korporacji, miejskie i państwowe) 65. Co to jest podgrodzie? (osada powstająca wokół grodu średniowiecznego. Poza murami grodu osiedlali się rzemieślnicy, przekupnie, ludzie najmujący się do różnych prac. Z czasem podgrodzie opasywano murem dając w ten sposób razem z grodem zalążek miasta) 66. Co to jest cech? (stowarzyszenie rzemieślników jednego zawodu lub zawodów pokrewnych; cech troszczył się, by rzemieślnicy wykonywali wyroby najwyższej klasy, ustalał ceny towarów oraz ilość warsztatów w mieście) 67. Kto, kiedy i z jakiego powodu sprowadził Krzyżaków do Polski? (był to książę Konrad Mazowiecki, sprowadził ich w 1226 r., mając nadzieję, że Krzyżacy pomogą mu opanować ziemie Prusów; ci jednak zajęli nie tylko nadaną im przez Konrada ziemię chełmińską, ale również sobie podporządkowali ziemie pruskie, tworząc na północy niebezpieczne dla Polski państwo) 68. Jak brzmi pełna nazwa zakonu krzyżackiego? (rycerze Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie) 69. Dlaczego Władysław, wnuk Konrada Mazowieckiego, nazwany został Łokietkiem? (z powodu małego wzrostu, sięgał innym po łokieć) 70. Kto pod koniec XIII w. i na początku XIV w. podjął próbę zjednoczenia ziem polskich? (Władysław Łokietek, ale gdy na zjeździe możnych duchownych i świeckich odmówiono mu poparcia, wykorzystał to król czeski Wacław II, który już wcześniej opanował Małopolskę i stolicę Kraków. To właśnie wtedy król czeski w roku 1300 koronował się na króla Polski) 71. Jak długo czeski król Wacław II był królem w Polsce? (od 1300 do swojej śmierci – 1305 r.) 72. Kto został królem Polski po śmierci Wacława II? (Jego szesnastoletni syn Wacław III; było to w roku 1305; przebywający w Czechach król widział, że ziemie polskie są w czasie jego rządów podbijane przez trzech książąt, którzy najeżdżali na poszczególne polskie miasta i wcielali je do swoich księstw; chcieli oni na własną rękę zjednoczyć porozbijane ziemie polskie. Byli to Henryk – książę Głogowa, Bolesław - książę Legnicy i Władysław Łokietek, który wtenczas opanował Małopolskę z Krakowem. Wacław w 1306 r. ruszył do Polski, by bronić swego panowania, ale nie dotarł; został zasztyletowany w Ołomuńcu na Morawach. Tak skończył się czas panowania Czechów w Polsce; na Wacławie III kończy się też czeski ród Przemyślidów) 73. Co to jest świętopietrze? ( denar świętego Piotra; w średniowieczu opłata na rzecz papiestwa uiszczana przez kraje uznające jego zwierzchnictwo lenne; Polska płaciła papieżowi świętopietrze od ok. 990 r., do ok. 1555 r.) WŁADYSŁAW ŁOKIETEK 74. Jak doszło do utraty Pomorza przez Polaków po śmierci Wacława III? (dzielnicę tę najechali Brandemburczycy; Władysław Łokietek będąc za słaby, by przyłączyć Pomorze do Wielkopolski i Małopolski, które już posiadał, poprosił w zamian za pieniądze o pomoc Krzyżaków, by ci przepędzili z Pomorza Brandemburczyków. Krzyżacy rzeczywiście ich przepędzili, ale ziemie sami zajęli i tym sposobem w XIV w. Polacy przestali mieć dostęp do morza) 75. Jak nazywał się pierwszy król Polski koronowany na krakowskim Wawelu? (był to właśnie Władysław Łokietek w 1320 r. – był to koniec rozbicia dzielnicowego) 76. Kto został władcą Polski po śmierci Władysława Łokietka? (był to jego syn Kazimierz Wielki, a było to w roku 1333) KAZIMIERZ WIELKI 77. Dlaczego Kazimierz Wielki zapłacił Niemcowi Janowi Luksemburskiemu 1,2 miliona groszy praskich (20 000 kop groszy praskich)? (Jan Luksemburski został królem Czech, a jako spadkobierca Wacława III uważał, że jemu się należy polski tron; Kazimierz nie chcąc wojny z Czechami zdecydował się zapłacić tę sumę w zamian za zrzeczenie się pretensji do tronu) 78. Kto stworzył w Polsce pierwszą wyższą uczelnię (Kazimierz Wielki, była to Akademia Krakowska, a miało to miejsce w 1364 r.; dziś jest to Uniwersytet Jagielloński) 79. Kogo dotyczy przysłowie „zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną” (Kazimierza Wielkiego, który zaczął budować kamienne zamki obronne zwane „orlimi gniazdami”; wybudowano ich wówczas 53 oraz 27 murowanych fortyfikacji miejskich) 80. W którym roku Kazimierz Wielki koronował się na króla Polski? (tuż po śmierci ojca w 1333 r.) 81. Czego dotyczył pokój w Kaliszu w 1343 r.? (był to pokój zawarty między Krzyżakami a Kazimierzem Wielkim na mocy którego Polska odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską, Pomorze zostało przy Krzyżakach, ale jako wieczna jałmużna, co umożliwiało nam w przyszłości staranie się o odzyskanie tej ziemi, Kazimierzowi ponadto nadal przysługiwał tytuł „pana i dziedzica Pomorza”) 82. Dlaczego Ruś Halicka przeszła we władanie Kazimierza Wielkiego? (po śmierci księcia Rusi Halicko-Włodzimierskiej księstwo to Kazimierz otrzymał w spadku, ale o nie wyciągnęli ręce również Litwini i Tatarzy; na skutek wojen Ruś Halicka i część Włodzimierskiej przeszła pod panowanie Kazimierza, a reszta do Litwy, było to w roku 1366) 83. Kto był ostatnim władcą piastowskim? (Kazimierz Wielki, zmarł w 1370 r. bez męskiego potomka) I TU JEST KONIEC PIASTÓW ANDEGAWENOWIE 84. Kto został władcą Polski po śmierci ostatniego Piasta? (został nim Ludwik Andegaweński – władca Węgier, którego mamą była Elżbieta Łokietkówna, córka Władysława Łokietka i siostra Kazimierza Wielkiego) 85. W którym roku doszło do koronacji na króla Polski Ludwika Węgierskiego (zwanego Andegaweńskim)? (było to w roku śmierci Kazimierza Wielkiego, oczywiście po śmierci Kazimierza – w 1370 r.) 86. Kto był władcą Polski po śmierci Ludwika Węgierskiego? (Ludwik zmarł w 1382 r. i nie zostawił po sobie syna; wcześniej jednak w zamian za przywileje nadane szlachcie uzyskał od nich zgodę, że na polskim tronie po jego śmierci zasiądzie jego córka - Jadwiga Andegaweńska i to właśnie ona została królową Polski) 87. Co to były przywileje? (było to prawo (dokument) nadane przez monarchę określonej grupie społecznej (lub stanowi na przykład szlachcie) obowiązujące na danej ziemi lub w całym kraju (przywilej generalny). Przywileje najczęściej miały formę zrzeczenia się przez monarchę pewnych swoich kompetencji na rzecz wymienionych adresatów przywileju) 88. W którym roku doszło do koronacji Jadwigi Andegaweńskiej? (w 1384 r.) JAGIELLONOWIE WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO 89. W którym roku dochodzi do koronacji Władysława Jagiełły? (w 1386 r., w tym samym roku wcześniej dochodzi do jego chrztu, po chrzcie do ślubu Władysława z Jadwigą) 90. Kim był Władysław Jagiełło? (był Litwinem, księciem Litwy, nazywał się Jogaiło – po polsku Jagiełło; biorąc chrzest otrzymał imię Władysław – imię po ojcu chrzestnym, którym został opolski książę Władysław Opolczyk) 91. Co to jest unia personalna? (unia  od słowa z j. łacińskiego uno – jeden; a persona z j. łacińskiego to osoba; unia personalna to zjednoczenie, w którym dwa państwa mają jednego władcę (zjednoczenie jedną osobą władcy), ale nadal są osobnymi państwami. Tak było w przypadku, gdy królem został Ludwik Węgierski rządzący Polską i Węgrami, a potem Władysław Jagiełło rządzący Polską i Litwą) 92. W jakich latach za rządów Władysława Jagiełły doszło do wojny między Polską a Krzyżakami? (1409-1411) 93. Jaka była najsłynniejsza bitwa tej wojny? (była to bitwa pod Grunwaldem 15. lipca 1410 r. – tę datę trzeba znać!!!, wówczas wojska polskie i litewskie rozgromiły wojska krzyżackie; na polu bitwy zginął wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen) 94. W jakim mieście został podpisany pokój między Krzyżakami a Polską w 1411 r. (w Toruniu; Polska otrzymała wówczas ziemię dobrzyńską, a Żmudź tylko do końca życia Jagiełły i jego brata – księcia Witolda) 95. W jakich latach panował Władysław Jagiełło? (1386-1434) WŁADYSŁAW WARNEŃCZYK i KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK 96. Kto rządził w Polsce po śmierci Jagiełły? (jego syn – również Władysław zwany Warneńczykiem) 97. Dlaczego syn Władysława Jagiełły – Władysław dostał przydomek Warneńczyk? (ponieważ będąc jednocześnie królem Polski i Węgier postanowił bronić Węgier i całej Europy przed Turkami (muzułmanami). Z tego powodu zaatakował ich. Zginął wówczas w walce w bułgarskiej miejscowości Warna, a było to w 1444 r.) 98. Kto po śmierci Władysława Warneńczyka został królem Polski? (jego brat Kazimierz Jagiellończyk) 99. Co to była wojna trzynastoletnia? (wojna trwająca od 1454 r. do 1466 r. zakończona pokojem w Toruniu – znów w Toruniu w 1466; wojna między Polską a Krzyżakami; miasta pruskie poprosiły Kazimierza, by mogły należeć do Polski, odwróciły się tym samym od Krzyżaków, którzy rządziły na Pomorzu. Wojna zakończyła się sukcesem Polski i podziałem ziem krzyżackich: Prusy Królewskie z Gdańskiem i Malborkiem oraz ziemia chełmińska z Toruniem przeszły do Polski (MAMY POMORZE), a Prusy Zakonne pozostały w rękach krzyżackich) 100. Gdzie Krzyżacy mieli swoją stolicę? (najpierw w Malborku, a po pokoju w Toruniu, gdy Malbork przeszedł do Polski stolica została przeniesiona do Królewca – dzisiejszy Kaliningrad, miasto rosyjskie w dzisiejszym obwodzie kaliningradzkim) 101. Kto to była Elżbieta Habsburżanka? (żona Kazimierza Jagiellończyka, nazwana matką królów, bo czterech jej synów zostało królami) 102. W jakich latach rządził Kazimierz Jagiellończyk? (1447-1492) 103. Jakie ważne wydarzenie miało miejsce na świecie w roku 1492? (Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę, to wydarzenie kończy nam czasy średniowiecza, a rozpoczyna się w historii nowożytność) CZASY NOWOŻYTNE JAN OLBRACHT 104. Kto został królem Polski po śmierci Kazimierza Jagiellończyka? (jego syn Jan Olbracht, najstarszy syn Kazimierza – Władysław został królem Węgier; Władysław Jagiellończyk – wnuk Władysława Jagiełły nigdy nie był królem Polski) 105. Skąd wzięło się powiedzenie „za króla Olbrachta wyginęła szlachta”? (Jan Olbracht wyruszył z rycerstwem na Mołdawię, tam został zaskoczony i wielu wówczas zginęło; po powrocie do Polski zły Olbracht, że nie cała szlachta wyruszyła z nim na wojnę, tym którzy z nim nie pojechali pozabierał majątki ziemskie) 106. W jakich latach rządził Jan Olbracht? (1492-1501) ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK 107. Kto rządził w Polsce po śmierci Jana Olbrachta? (jego brat – syn Kazimierza Jagiellończyka – Aleksander Jagiellończyk; rządził on w latach 1501-1506) 108. Co to była konstytucja „Nihil Novi”? (konstytucja zawarta w 1505 r. w Radomiu stwierdzająca, że od tego roku król nie może podjąć żadnej decyzji politycznej bez zgody sejmu /czyli szlachty polskiej/) 109. Co to jest sejm walny? (to sejm szlachecki – zjazd szlachty; zgromadzenie to decydowało o polityce całej Rzeczypospolitej; sejm uchwalał nowe prawa, podatki, wydatki państwa, decydował o liczebności wojska, o przymierzach z innymi państwami i o wojnach; pierwszy taki sejm dwuizbowy /z senatem/ miał miejsce w 1493 r. w Piotrkowie Trybunalskim; był to organ ustawodawczy kraju) ZYGMUNT STARY 110. Dlaczego Zygmunt Stary dostał taki przydomek? (bo za jego życia doszło do koronacji jego syna, też Zygmunta; by odróżnić jednego od drugiego ojca nazwali Starym) 111. Jakie ważne wydarzenie na świecie miało miejsce w roku 1517? (wystąpienie Marcina Lutra; początek reformacji) 112. Dlaczego Prusy Zakonne zmieniły nazwę na Prusy Książęce? (Wielki Mistrz Zakonu Albrecht Hochenzollern zafascynowany nauką Lutra postanowił zrzucić habit i zostać świeckim księciem, a państwo krzyżackie miało przejść na luteranizm) 113. Dlaczego doszło do hołdu pruskiego? (Albrecht Hochenzollern bał się, że gdy odwrócił się od papieża, Zygmunt Stary może na niego najechać i państwo pruskie przestanie istnieć) 114. Kiedy i gdzie doszło do hołdu pruskiego? (w Krakowie 1525 r.) 115. Kim była Bona Sforza? (Włoszką, córką księcia Mediolanu i żoną Zygmunta Starego) 116. Za którego króla Wawel został przebudowany na styl renesansowy? (za Zygmunta Starego) 117. Co to jest włoszczyzna? (warzywa, które z Włoch dzięki królowej Bonie trafiły do Polski (rzodkiew, seler, por, kalafior) 118. Kiedy ziemniaki trafiły do Polski? (sprowadziła je z Włoch królowa Bona) 119. Co to jest reformacja? (ruch religijny w Europie w XVI w. zapoczątkowany przez Marcina Lutra, dążący do wprowadzenia reform w Kościele katolickim. Luter doprowadził do ponownego rozpadu Kościoła i powstania nowych wyznań zwanych protestanckimi /wcześniejszy poważny rozpad był w XI w.; wówczas Kościół podzielił się na katolicki i prawosławne/) 120. Co to jest renesans? (okres w historii kultury europejskiej nawiązujący do sztuki antycznej, obejmujący przede wszystkim XV i XVI w. W przeciwieństwie do średniowiecza, gdzie w centrum stawiano Boga, w renesansie czyli odrodzeniu w centrum postawiono człowieka) 121. Co to jest hołd? (średniowieczna uroczysta ceremonia składania przy świadkach przysięgi przez poddanego na wierność panu. Hołdujący przyrzekał wierną służbę do końca życia za co zwykle od pana dostawał ziemię) 122. Co to są arrasy? (to gobeliny, czyli ozdobne dywany, przedstawiające jakieś scenki, które wieszano na ścianach. Nie tylko miały ściany zdobić jak obrazy, ale i je ocieplać; a skąd taka nazwa? Od francuskiego miasta Arras, gdzie je wyrabiano) 123. Gdzie znajduje się renesansowa Kaplica Zygmuntowska? (to jedno z najpiękniejszych dzieł architektury renesansu, a znajduje się w Krakowie; została dobudowana do katedry wawelskiej) 124. Jak nazywa się dzieło Mikołaja Kopernika dotyczące obrotu Ziemi wokół słońca? ("O obrotach sfer niebieskich") ZYGMUNT AUGUST 125. Co to były wojska kwarciane? (wojska opłacane z jednej czwartej dochodów z dóbr królewskich; wprowadził je Zygmunt August)